Bahar aylarının başlamasıyla birlikte, gençlerin başında yeller estirmek üzere çiçek açmaya başlayan kavak ağacı, mitolojide kardeş acısının simgesi aslında… 

Bahar aylarının simgesidir kavak ağacı. İnsan ömrünün ilk baharı için kullanılan “başında kavak yelleri esiyor” deyimine ilham olan kavak, mitolojide kardeş acısını atıf yapıyor. Yol açtığı felaket sonucu Zeus’un öldürdüğü Phaeton’un kardeşlerinin mezarı başında aylarca ağlamasının sonunda, iki kardeşinin ağaca dönüşmesiyle ortaya çıktığına inanılıyor.

Ovidius’un Dönüşümler kitabında yer veriliyor bu hikayeye ve coğrafi açıdan da hala etkisini sürdürüyor. Ovidius’un kitabındaki hikayeye göre, Güneş tanrısı Helios’un oğlu Phaeton’un annesi Klymene, çocukları büyüyene kadar babalarının kim olduğunu gizledi. Fakat gün geldi, Phaeton babasının Güneş Tanrısı olduğunu öğrendi ve babasının bunu ispatlayabilmesi için ondan arabasını istedi. Burada araba ile kast edilenin güneşin doğudan batıya taşıdığı düşünülen araç olduğu belirtiliyor. Helios, Phaeton’un aracı kullanmasını istemese de izin verdi ve Phaeton felaketlere yol açtı. Oğlunun neden olduğu bu felakete son vermek isteyen Zeus, yıldırım fırlatarak Phaeton’un ölümüne neden oldu.

Gözyaşları kehribara dönüştü

Ölümünün ardından kardeşleri Heliadler bu duruma çok üzüldü ve devamlı ağladı. Heliadler dört ay boyunca mezarın başından ayrılmadı ve ağlamaya devam etti. Heliadlerin en büyük olanı Phaethus, yere kapanmak istedi ama maalesef hareket edemedi, olduğu yere çakılıp kaldı. Lampeti isimli kardeşi ise Phaethus’a yardım etmek istedi, ama o da hareket edemedi. İki kardeşinde bacakları kütüğe dönüşüp kolları dal halini aldı. Vücutlarının tamamı kabuk haline geldi ve gözyaşları, gün ışığının etkisi ile katılaşarak kehribara dönüştü. Ovidius’un anlatımına göre kavak ağacından akan damlalar Latin kadınlarına ırmak yolu ile ulaştı ve Latin kadınları, bu ağaçtan gelen damlalar ile takılar yaptı.

Türkiye’deki tarihi önemi

Türkiye’de de kavak ağacının kültürel bir önemi bulunuyor. Özellikle geçmişte, çocuklar dünyaya gelir gelmez hemen kavak ağacı dikilir, askerlik vazifesini tamamladıktan sonra veya gelinlik çağına geldiğinde kesilip satılarak düğün masrafları çıkartılırdı.

Karadeniz’de üretiliyor, ihraç ediliyor

Kavak, çok çabuk büyüyen, suyu çok seven bir ağaç. Günümüzde kavak ağacı tohumla üretilebilen ve çimlenme özelliklerini çok kısa sürede yitiren ağaçlardan biri. Ayrıca kavak ağaçlarının da vejatatif olarak çelik yolu ile çoğaltılabilen türleri bulunuyor. Üstelik kavak ağaçlarının sürgün verme özelliği çok fazla ve ışığı seviyorlar. Gelişimlerini iyi sürdürebilmeleri için akarsu kenarlarına ve dolma arazilere ihtiyaçları var. Türkiye’nin hemen her yerinde iklim durumuna bağlı olarak değişik türde kavak yetiştiriliyor. Kavak ağaçlarının üretiminin en yaygın olduğu bölge Karadeniz ve bu bölgede üretilen kavaklar yurt dışına ihraç ediliyor.

Mobilya ve kağıt üretiminde kullanılıyor

Söğütgiller ailesinden olan ve çabuk büyüyen kavak ağaçları, 10-20 metre arasında değişen boyları sahip ve geniş dalları bulunuyor. Yapraklarının renkleri, türüne göre farklılık gösteren bu ağaçların büyük çoğunluğunun yaprakları üçgen şeklinde. Bazı türlerde oval de olabiliyor ve tohumu tüylü. Kavaktan meydana gelen odunlar mobilya veya kağıt üretiminde kullanılıyor ve odun kömürü de elde ediliyor.

Kavak Türleri

Türkiye’de 6 çeşit kavak türü yetişiyor.

İlk olarak kara kavak, 30 metreye kadar büyüyor ve nisan ayında çiçek açıyor. Tohum olgunlaşması ise Haziran’ı bulur.

Servi kavak ise dağınık dallı ve piramite benzeyen taç kısımları bulunuyor.

Ak kavağın yapraklarının alt kısmı beyaz ve 30-40 metreye kadar büyüyebilir. Gövdesinde uzun yıllar dayanabilen parlak beyaz kabuklar mevcut.

Melez bir tür olan boz kavak, ak kavak ve titirek kavak melezi olarak biliniyor. Bu sebeple boz kavak, her iki türe de benziyor.

12 metreye yakın büyüyen fırat kavağının boyu, diğer kavaklara göre kısa ve dalları ince.

Son olarak titrek kavak, 25 metreye yakın büyüyebilen ve sık dallara sahip bir ağaç.  İlk erkek çiçekleri, 10 gün sonrasında da dişi çiçekler açıyor. Dağların yüksek kısımlarında yetişen kavak ağacı ormanları bol rutubetlidir. Kabuk kısımları tedavi alanında kullanılan titrek kavağın kabuklarından yapılan çay ateş düşürücü ve ağrı azaltıcı özelliğe sahip.

İlaç yapımında kullanılıyor

İlaç yapımında kullanılan kavak ağacının pek çok faydası bulunuyor. Basura, romatizmalara, mide rahatsızlıklarına, kabızlığa iyi gelen kavak ağacının kabuğu, çay olarak ateş düşürücü. Kömür elde ediliyor ve bu kömürden diş tozu yapılıyor. Ayrıca, diş temizliğinde kullanılıyor. Kavak ağacının mukavemeti ve maliyeti diğer ağaçlara nazaran daha düşük ve işlenmesi kolay olduğundan kibrit, meyve kasası ve mobilya yapımında sıklıkla tercih ediliyor.

Erozyonla mücadele ediyor

Türkiye’de kavak ağacının yeri, önemli ve ağırlığı da oldukça fazla.  Tarihsel bir gelenek olarak ele alındığında, çocuklar dünyaya gelir gelmez hemen kavak ağacı dikildiği, askerlik vazifesini tamamladıktan sonra veya gelinlik çağına geldiğinde kesilip satılarak düğün masraflarının çıkartıldığı biliniyor.

Diğer yandan erozyonla mücadele kapsamında dere, nehir, ırmak kenarlarındaki tarla, bağ ve bahçelerin kenarlarına söğütle beraber dikilen kavak ağaçları, ekilebilir verimli toprağın kaybının önüne de geçmesi açısından önem arz ediyor.