Çin’e göre işçilik maliyetlerinin çok daha ucuz olması, 600 milyondan fazla nüfusa sahip ASEAN Bölgesi’ne ulaşma imkanı veren bir açılımda bulunması Kamboçya’yı alternatif pazar arayan yabancı yatırımcıların yeni gözdesi haline getiriyor. ASEAN Bölgesi’nde yıldızı giderek parlayan ülke, yabancı yatırımcılara üretim açısından maliyet avantajı, ihracat açısından ise sıçrama tahtası olabilecek birçok avantaj sunuyor. Kamboçya bu özellikleriyle 10 ülkeden ve 4.5 milyon kilometrelik bir alandan oluşan ASEAN’da ihracata başlamanın ilk adresi olarak gösteriliyor.
Güneydoğu Asya’da yer alan Kamboçya, kuzeyden ve batıdan Tayland, güneyden ve doğudan Vietnam, kuzey batıda ise Laos ile komşuluk yapıyor. Bunun yanında, Tayland Körfezi’ne bakan bir sahil şeridine de sahip ülkenin en önemli su kaynaklarını Tonle Sap Gölü, Mekong ve Bassac nehirleri oluşturuyor. Kamboçya sahip olduğu ormanlık alanın yoğunluğu bakımından da dünyanın en zengin ülkelerinden birisi.
İç savaş dolayısıyla uzun yıllar gelişim gösteremeyen ülke, 1999 yılından itibaren gerçekleştirdiği eko- nomik reformlarla önemli bir yol kat etti. Özellikle tekstilde üretim ve işçi maliyetlerindeki avantajlar Kamboçya’nın, Çin kadar büyüyeceği yönünde uluslararası pazarda dile getirilen görüşü giderek güçlendiriyor.
Öte yandan Kamboçya bulunduğu coğrafya itibarıyla sadece kendi pazarı yönüyle değil aynı zamanda 600 milyondan fazla nüfusa hakim olan ASEAN Bölgesi’ne ulaşma imkanı veren bir açılımda bulunuyor. Kamboçya; Brunei, Endonezya, Filipinler, Laos, Malezya, Myanmar, Singapur, Tayland ve Vietnam ile birlikte içinde yer aldığı ASEAN Bölgesi’nde yıldızı giderek parlayan, yabancı yatırımcılara üretim açısından maliyet avantajı, ihracat konusunda ise sıçrama tahtası olabilecek birçok avantaj sunuyor. Yabancı yatırımcılar için liberal bir ekonomik anlayış belirleyerek potansiyeli yüksek pazarlar arasına giren Kamboçya, 10 ülkeden ve 4.5 milyon kilometrelik bir alandan oluşan ASEAN’da ihracata başlamanın ilk adresi olarak kabul ediliyor.
Kamboçya büyüme yolundaki ilerleyişine devam ediyor. Turizm sektörünün, güçlü tekstil ihracatının ve Ülkenin sağlam ekonomisi, Avrupa Birliği, ABD ve Kanada’ya imtiyazlı erişiminin desteği ile birlikte 2011 yılından bu yana yüzde 7’nin üzerinde büyüyor. Çin ve Vietnam’daki tesislerin ülkeye taşınması ve enerji altyapı projeleri bağlamında kurulan kamu-özel sektör ortaklıkları sayesinde doğrudan yabancı yatırımları artmaya devam ediyor. Bir zamanlar Khmer İmparatorluğu olarak da bilinen Kamboçya hayli fakir bir ülke olduğu halde tekstil, tarım ve son yıllarda öne çıkan turizm sayesinde belini doğrultma yolunda. En büyük sanayi merkezleri arasında Phnom Penh, Kampong Som ve Kampong Cham’ın yer aldığı ülkede, 2016’da beklenen ekonomik büyüme oranı yüzde 7.
Kamboçya’nın ticaret hacmi, 1999’da ASEAN’a ve 2004’te Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olduktan sonra her yıl artmaya başladı. ITC Trademap verilerine göre Kamboçya dış ticarette fazla veriyor. Ülke, toplam ihracatının yaklaşık yarısını ABD ve AB’ye, toplam ithalatının da yüzde 34’ünü ASEAN üyesi ülkelere gerçekleştiriyor.
Tarım, turizm, inşaat ekonomiyi büyütüyor
900’lü yıllara kadar Khmer derebeyliklerinden oluşan bir bölge olan Kamboçya’da çok değerli mimari eserleriyle tanınan Angkor Khmer Krallığı, 300 yıla yakın hüküm sürdü. Daha sonra farklı ülkelerin hakimiyetine giren Kamboçya, 1954 yılında Fransız yönetiminden ayrılarak bağımsız bir ülke haline geldi. Kamboçya’da 1976 yılında sağcı cuntayı halk ayaklanması sonucu yıkan Kızıl Khmerler, sözde komünist bir rejim kurdu. Başbakanlığa gelen Pol Pot’un kurduğu rejim, ülkeye muhtemelen tarihinde gördüğü en vahşi ve kanlı yılları yaşattı. Kamboçya’nın geçmişte büyük bir medeniyet olduğunu, büyük imparatorluklar kurduğunu, ancak Batı tarzı eğitim ve bilginin bu medeniyeti çökerterek Kamboçya’yı yoksullaştırdığını öne süren Pol Pot, halkın aydın kesimine savaş açtı. Ülkede okumuş yazmış, eğitim almış kim varsa hepsini öldürmeye, tarlalarda çalıştırmaya ve çalışma kamplarında toplamaya başladı.
3 yıl içinde 3.5 milyon okumuş yazmış aydın Kamboçyalı, ülkenin rejimi tarafından katledildi. Bu durum Vietnam’ın 1979’daki müdahalesiyle Pol Pot rejimi devrilinceye kadar sürdü. Pol Pot rejiminin 1977’de Vietnam’la girdiği çatışma sonucunda ülke yeniden iç savaşa sürüklendi. 1990 yılında Birleşmiş Milletler tarafından başlatılan müzakereler sonucunda, 1991 yılında ülke “Kamboçya Devleti” adını aldı. Ülkeyi, 2004 yılından beri seçimlerde en çok oyu alan Kamboçya Halk Partisi başkanlığındaki Hükümet yönetiyor.
Ülke nüfusunun yüzde 90’ı Kamboçyalılardan oluşuyor. Khmerce ülkenin resmi dili, ancak bazı kentlerde Fransızca konuşulurken İngilizce de giderek artan bir şekilde popüler hale gelmekte. Ülke nüfusunun yüzde 80’i kırsal alanlarda yaşıyor. Kamboçya’da işgücünün yaklaşık olarak yüzde 65-70’i geçimini tarımdan karşılıyor. İstihdam çoğunlukla tekstil, turizm ve inşaat sektöründe yer alıyor. Avrupa ile ABD’ye ucuz tekstil ürünü sağlayan ülkede özellikle çok büyük tanınmış markalara üretim yapılıyor. Turizm ise giderek gelirini artıran bir sektör durumunda. 12. yüzyılda yapılan ve UNESCO kültür mirası listesinde yer alan Siem Reap şehrindeki Angkor Vat tapınakları, oldukça turist çeken yapılar. Turizm gelirlerinin büyük bölümü Angkor Thom’a her yıl gelen yaklaşık 3.5 milyon turistten elde ediliyor.
Ülke ekonomisinin itici güçlerinden biri olmaya başlayan bir diğer sektörü de inşaat oluşturuyor. 2011 yılı itibarıyla Kamboçya inşaat sektöründeki yatırımlarda, önemli artışlar yaşandı. Milyonlarca dolar değerinde onaylanan projeler arasında iş merkezleri, apartmanlar, oteller, tarımsal işleme tesisleri ve hazır giyim fabrikaları inşaatları yer aldı. İnşaat sektöründeki büyümenin önümüzdeki yıllarda da artarak devam etmesi bekleniyor.
Başlıca Ticaret Ortakları: ABD, Hong Kong, Singapur, İngiltere, Almanya
Başlıca İhracat Kalemleri: Tekstil, konfeksiyon, ayakkabı, elektrikli makine ve cihazlar, pirinç
Başlıca İthalat Kalemleri: Hazır giyim ara ürünleri, petrol ürünleri, inşaat malzemesi, makina, motorlu araçlar, kozmetik ve eczacılık ürünleri.
Orman ürünlerine yatırım hükümetin gündeminde
Toprakları gür ormanlarla kaplı olan ülkede, orman sanayi yeteri kadar gelişmiş değil. Yıllık ortalama 260 bin metreküp kerestenin üretildiği ülkede, tomrukların nakliyesi ırmaklar vasıtasıyla yapılıyor. Orman miktarının yoğunluğu, ülke sanayisi içinde keresteciliğin yer almasını ve çam işleyen fabrikaların bulunmasını sağlıyor. Özellikle lüks mobilya üretiminde kullanılan, m3 başına kalitesine göre ortalama 5000-50.000 dolar arasında piyasa bulan sağlam gül ağaçları ve reçine, halkın geçim kaynakları arasında yer almakta. Ülke ticaretinde kereste kadar önemli yere sahip olan kauçukla ilgili payın artırılması da planlanıyor. Buna göre hükümetin hedeflerinden biri, 2020’ye kadar kauçuk plantasyonlarını 400 bin hektara çıkartmak. Bu da önümüzdeki dönemde orman ürünleri sektörünün ve ticaretinin daha gelişeceğinin sinyalini veriyor.
Kamboçya’nın gelişen ekonomik görünümü, Çin’in bölgeye olan ilgisini ve yatırımlarını da artırıyor. Çin Ulusal Petrol Şirketi (CNPC) ve Kamboçya Petrokimya Şirketi arasında Kamboçya’da inşa edilecek petrol rafinerisinin ilk etabı için mühendislik, tedarik ve inşaat (EPC) süreçlerini içeren 620 milyon dolarlık anlaşma imzalandı. Anlaşma kapsamında, CNPC, petrol rafinerisi projesinin detaylı mühendislik tasarımı, gerekli tüm malzeme ve ekipman desteğinin yanı sıra inşasını üstlenecek. İlk etap olarak petrol rafinerisi inşasının, 2018 sonunda yıllık 2 milyon ton petrol üretimi kapasitesi ile tamamlanması bekleniyor. Kamboçya, ilk petrol rafinerisi olma özelliği taşıyan projenin daha fazla yatırımla kapasitesini artırarak, petrol üretiminde kendine yetebilen ve ihracatçı ülke konumuna gelmeyi amaçlıyor.
İhracatının yarısından fazlasını ABD ve AB’ye yapıyor
Kamboçya’nın dış ticaret hacmi 1999’da ASEAN’a ve 2004’te Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) üye olduktan sonra her yıl artmaya başladı. ITC Trademap verilerine göre Kamboçya dış ticarette fazla veren bir ülke konumunda. Ancak ülke ihracatı ithalata bağımlı olduğu için, ihracatla birlikte ithalat da artıyor. Kamboçya’nın ihraç ettiği ürünlere bakılacak olursa tekstil ve konfeksiyonun toplam ihracattaki payının oldukça yüksek olduğu görülüyor. Kamboçya toplam ihracatının yaklaşık yarısını ABD ve AB’ye gerçekleştiriyor. Bunun yanında diğer önemli ihracat noktası da Hong Kong. Hong Kong’a gerçekleştirilen ihracatın toplam ihracata oranı yaklaşık olarak yüzde 25. Kamboçya’nın ithalatında ise ASEAN ülkeleri ve diğer Asya ülkeleri ağırlıklı yer tutuyor. Kamboçya toplam ithalatının yüzde 34’ünü ASEAN üyesi ülkelerden gerçekleştiriyor. Çin’den gerçekleştirilen ithalat ise toplam ithalatın yüzde 46’sını oluşturuyor.
Vize muafiyeti ticareti geliştirecek
Diplomatik ilişkilere 1970 yılında başlayan Türkiye-Kamboçya, 1. Dönem Karma Ekonomik Komisyon Toplantısı’nı Punom Pen’de geçen yıl gerçekleştirdi. Taraflar, bu toplantıda iki ülke arasındaki ticaret hacminin 2020 yılı itibarıyla 500 milyon dolar seviyesine ulaşması gerektiği noktasında hemfikir kaldı. 2016 yılı sonunda ticaret hacmini 150 milyon doların üzerine çıkarmayı amaçlayan iki taraf arasında 2015 yılının Mart ayında diplomatik, hususi ve özel pasaport sahiplerinin vizeden muafiyetine ilişkin anlaşma da imzalandı. Kamboçya ile vizelerin kaldırılması anlaşmasında imzayı; Kamboçya’yı ziyaret eden ilk Türk Dışişleri Bakanı olan Mevlüt Çavuşoğlu ile Kamboçya Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Hor Namhong birlikte attı. Türkiye’nin Güneydoğu Asya ülkeleriyle ilişkilerini geliştirmek hedefinde olduğuna dikkati çeken Çavuşoğlu, en yakın zamanda Türk Hava Yolları’nın Kamboçya’ya doğrudan uçuş başlatmasını da teşvik edeceğini kaydetti. Anlaşmayla iki ülke arasındaki karşılıklı temasların ve konsolosluk ilişkilerinin artması amaçlanıyor.
Türk firmaları pazarı mercek altına aldı
Kamboçya’ya yönelik Türkiye kaynaklı doğrudan sermaye yatırımı yaklaşık 13 milyon dolar civarında. Ülkede faaliyette bulunan Türk sermayeli firma sayısı ise beş. Son yıllarda Kamboçya’ya mağaza açan Türk firmaları da var. Yurtdışındaki mağazalar haritasına Asya Pasifik’i de ekleyen Elginkan Topluluğu, geçen yıl Kamboçya’nın başkenti Phnom Penh’te açtığı mağazada Türkiye’de ürettiği vitrifiye ve armatür ürünlerinin satışına başladı. Başkentin en önemli caddelerinden biri olan Monivong Bulvarı’nda açılan mağazada, grubun aralarında kategorisinde ödül alan birçok vitrifiye ve armatür ürünü yer alıyor. Öte yandan Elektrik Elektronik ve Hizmet İhracatçıları Birliği, elektrik ve elektronik sektöründe faaliyet gösteren 12 firmadan 15 temsilcinin katıldığı heyet ile geçen yıl Kam- boçya’da görüşmeler gerçekleştirdi. TET ile ihracatlarını artırmak hedefiyle yola çıkan Türk elektrik ve elektronik firmaları, Kamboçya’da 61 firmayla bir araya geldi. Yapılan ikili görüşmelere; Kamboçya’nın en büyük elektronik ürün tedarikçileri KFour Group ve LCH Investment Group’un da aralarında olduğu firmalar katıldı. Ekonomik büyüme ile birlikte elektrik üretimi ve iletimi, telekomünikasyon gibi temel altyapı yatırımlarına olan ihtiyacın artması, Türk elektrik-elektronik sektörü açısından önemli bir potansiyel yaratıyor.
Kamboçya’nın püf noktaları
Kamboçya’da ulusal para olan Kamboçya rielinin yanı sıra dolar ve birçok yerde Tayland bahtı da kullanılıyor. Birçok otel, restoran ve mağazanın fiyatları dolar üzerinden. Küçük alışverişler genellikle riel ile yapılıyor. Phnom Penh, SiemReap, Sihanoukville, Battambang gibi tüm büyük eyalet başkentlerinde bankalar var. Bankalarda döviz bozdurulabilir ve para transferi yapılabilirsiniz. Bazı bankalar seyahat çeklerini ve Visa kartlarını da kabul ediyor. Kamboçya’ya giriş için yaptırılması resmi olarak mecbur tutulan aşılar bulunmasa da bu aşıların uygulanması önemli. Ülkeyi ziyaret edecek olanların sıtma, tifo, tetanos, hepatit A ve B hastalıklarına karşı gerekli önlemleri almaları öneriliyor. Güneydoğu Asya’da ağustos ayı sonlarına doğru başlayan ve etkisini giderek arttırarak devam eden sel felaketi, Kamboçya’da da etkisini hissettiriyor. Bu nedenle Kamboçya’ya gideceklerin seyahat programlarını hazırlarken yaşanmakta olan sel felaketini göz önünde bulundurmaları ve sel baskınlarının bulunduğu ve yayıldığı bölgelerden uzak durmaları tavsiye ediliyor.
DIŞ TİCARET POLİTİKASI VE VERGİLER
Tarifeler ve Diğer Vergiler
Genel Olarak Gümrük Vergileri
İlaç ve eğitim materyalleri % 0
Hammaddeler gibi temel ürünler % 7
Sermaye malları, makine ve ekipmanlar, ülkede olan hammaddeler % 15
Nihai ürün, alkol, petrol ürünleri, araçlar, değerli madenler ve taşlar % 35
Katma Değer Vergileri
Kamboçya’da %10 KDV uygulanmaktadır.
