Türkiye’nin takım tezgahları, üretim ve kullanım kapasitesini geliştirmesi için önemli adımlar atması gerekiyor. Bu kapsamda, yerli üretimin güçlendirilmesi, nitelikli iş gücünün yetiştirilmesi ve teknolojik altyapının çağdaşlaştırılması öncelik taşıyor. Takım Tezgahları Sanayici ve İş İnsanları Derneği (TİAD) Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akyüz ile Türkiye’nin takım tezgahları sektöründeki konumunu; global rekabetçiliğini, sektörün karşılaştığı zorlukları ve bu zorlukların üstesinden gelmek için atılması gereken adımları konuştuk. Akyüz; “Takım tezgahı üretiminde Almanya, Japonya, Çin, Tayvan, ABD ve Güney Kore sektörün büyük bir kısmını elinde bulunduruyor. Ölçek ekonomisi çerçevesinde değerlendirildiğinde rekabet edilmesi çok zor görünüyor. Ancak savunmada olduğu gibi teknolojik özgürlüğümüzü kazanmak için hem takım tezgahlarını hem de komponentlerini üretmek zorundayız” dedi.

Takım tezgahları sektörü, “makine üreten makineler” olarak adlandırılan ve geniş bir teknoloji alanını kapsayan, makine imalat sanayisinin vazgeçilmez bir parçası. Türkiye’de bu alanda faaliyet gösteren birçok firma bulunuyor.  Sektördeki gelişimin desteklenmesi; yerli üretimin artırılması ve global rekabette güçlenme açısından da kritik öneme sahip. Tüm bunların çerçevesinde TİAD Yönetim Kurulu Başkanı Murat Akyüz ile yaptığımız röportajda, Türkiye’nin takım tezgahları sektöründeki durumu, yan sanayide karşılaşılan zorluklar ve geleceğe yönelik atılması gereken adımlar üzerine bilgi alışverişinde bulunduk.

Takım tezgahları, makine imalat sanayinin en önemli girdilerinden. Öncelikle Türkiye’deki takım tezgahları sektörü hakkında bilgi verebilir misiniz? Sektörde kaç firma bulunuyor? Genel ticaret hacmi nedir?

Takım tezgahları, “makine üreten makineler” olarak anılan üretim teknolojileridir. Takım tezgahları sadece CNC tezgahları değil, kesici-tutucu takımları, mühendislik ve iş yönetim yazılımları, kalite kontrol ekipmanları, tamamlayıcı ekipmanları ve 3D yazıcılar ve endüstriyel robotlar gibi yeni üretim teknolojilerini de kapsar. Sektörün resmi verilerine göre, takım tezgahları ve ekipmanlarının imalatı alanında 1.433, satış, distribütörlük, teknik servis ve satış sonrası hizmetler alanında 1.126 firma faaliyet gösteriyor. Takım tezgahları özelinde 2023 yılında yaklaşık 2,1 milyar dolar yurt içi satış gerçekleşti. Kesici-tutucu takımlar, kalite kontrol ekipmanları, tamamlayıcı ekipmanlar, 3D yazıcılar ve endüstriyel robotlar gibi yeni üretim teknolojilerini dahil ettiğimiz tarafta ise 2023 yılında yaklaşık 1,8 milyar dolar yurt içi satış gerçekleşti. Sektöre bir bütün olarak baktığımızda da ticaret hacmi 3,9 milyar dolar oldu.

“Gerekli know-how ülkeye kazandırılmalı ve yerli firmaların Ar-Ge çalışmaları desteklenmeli”

Takım tezgahları üretimi ve kullanımı konusunda yerli kapasitenin geliştirilmesi için öncelikli olarak hangi altyapı ve teknolojik yatırımlara ihtiyaç duyuluyor?

Takım tezgahı üretimi için gereken komponentlerin yaklaşık yüzde 65-70’i dışarıdan ithal edilmek zorunda.  Takım tezgahı üretiminde öncelikle yabancı yatırımlar aracılığıyla gerekli know-how’ın ülkeye kazandırılması ve yerli firmaların Ar-Ge çalışmalarının desteklenmesi büyük önem taşıyor. Otomotiv ve savunma sanayi örneklerinde olduğu gibi, yan sanayinin geliştirilmesi ve ölçek ekonomisine uygun bir üretim altyapısının oluşturulması gerekiyor. Bunun için CNC kontrol üniteleri, servo motorlar, sürücüler, iş milleri, özel rulmanlar, otomatik takım değiştirme sistemleri, vidalı miller ve elektronik devre ekipmanları gibi kritik komponentlerin yerel üretiminin teşvik edilmesi gerekiyor. Bunların yapılabilmesi için de sanayicilere destek olunması, sürdürülebilirlik odaklı üretim için kar marjları çok düşük olacağından (yüzde 2-5 arası) devlet desteğinin garanti edilmesi hayati önem taşıyor. Tüm bunları yapabilmek için de meslek yüksek okulları ve üniversitelerde takım tezgahı üretimine yönelik Almanya, Güney Kore, Japonya, Tayvan gibi ülkelerdekine benzer şekilde spesifik bölümler, araştırma enstitüleri zaman kaybetmeden oluşturulmalı ve gerekli bilgiye sahip olabilmek için alanın uzmanı akademisyenler ülkemize kazandırılmalı.

“En büyük zorluklar; yerlileştirme, nitelikli personel ve verimli kullanım”

Takım tezgahları sektörü için yaşanan en büyük zorluklar neler ve bu zorlukların üstesinden gelmek için hangi adımlar atılmalı?

Takım tezgahları sektöründe yaşanılan en büyük zorluklar; yerlileştirme, nitelikli personel ve verimli kullanım. Yerlileştirme çalışmalarında takım tezgahları, makine sektöründen ayrı yerde değerlendirilmeli. Ülkemiz için savunma sanayi ve sağlık ekipmanları üretimi nasıl kritik bir öneme sahipse, bunlar başta olmak üzere tüm sektörlerde üretim yapmak için gereken takım tezgahlarını yerlileştirmek de çok kritik. Talaşlı imalat makinelerin (CNC işleme merkezi, torna, taşlama, vb.) ülkemizdeki üretim ihtiyacının ancak yüzde 5’ini karşılıyor. Takım tezgahlarının ithalatına ilave gümrük vergisi getirilmesi otomotivden savunmaya, medikalden kalıpçılığa ve ihracatında güçlü olduğumuz tüm sektörleri mali yönden olumsuz etkiliyor. Türkiye’ye gelme potansiyeli olan takım tezgahlarının üretim yatırımları hem ekonomi hem de mevzuatlar açısından ülkemizin stabil ve tahmin edilebilir olmaması nedeniyle; Bulgaristan, Çekya, Polonya hatta Makedonya gibi ülkelere kayıyor. Bütün gelişmiş ülkelerde takım tezgahları ithalatına herhangi bir vergi konulmuyor, kullanımının artırılması teşvik ediliyor. Takım tezgahlarının üretilmesi için de ciddi şekilde yapılandırılmış ve takip altına alınmış teşvikler sağlanıyor. Hem takım tezgahları sektörünün hem de takım tezgahlarını kullanarak üretim yapmakta olan; otomotiv, kalıpçılık, havacılık, medikal, savunma gibi sektörlerin en büyük problemi yetişmiş nitelikli iş gücü bulunamaması ve buna bağlı verimlilik düşüklüğü olduğu açık bir şekilde ortada. Bu probleme yönelik olarak sektördeki sanayi ve teknoloji şirketleri hem kendi personel ihtiyacını hem de müşterilerinin ihtiyacını karşılayabilmek için kendi eğitim merkezlerini oluşturuyor ve personelin eksik yönlerini buralarda tamamlamaya çalışıyor. Kamu ve özel sektörün görüşleriyle, gerçek anlamda mesleki ve teknik eğitime yatırım yapılması önemlidir. Bu bağlamda, meslek liseleri ve meslek yüksekokullarının değerinin artırılması, eğitim sisteminin modernize edilmesi, okulların teknolojik ve öğretmen alt yapılarının geliştirilmesi gerekiyor.

Tüm bu problemlere çözüm bulabilmek için aşağıdaki adımlar atılabilir;

  • Yatırım maliyeti yüksek olan makine ve ekipmana ulaşımın kolaylaşması için “Takım Tezgahları Ar-Ge ve Mükemmeliyet Merkezi” kurulması,
  • Üretimin asıl problemi gerekli niteliğe sahip işgücünü bulmak. Teknik üniversitelerin mühendislik fakültelerinde “Takım Tezgahı Mühendisliği” bölümü açılması ve nitelikli iş gücü yetiştirilmesi,
  • Kanun ve yönetmelik değişikliklerinden kaynaklanabilecek risklerin minimize edilmesi, uygulamalarda stabilite sağlanması,
  • Tezgah üreticileri ve komponent üreticilerinin yer alacağı serbest bölge benzeri bir kümelenme oluşturulması. Bu kümelenme alanı için tahsis edilecek alanın lojistik, müşteri/tedarikçi ulaşımı, nitelikli personele ulaşım kriterleri düşünülerek belirlenmesi,
  • Üretilebilecek Metal İşleme Takım Tezgahları ile birlikte metalürji (malzeme) alanında da çalışma yapılması elzem. Tezgah gövdesi olarak kullanılan dökümün hammaddesi ithal edilmek durumunda.

Yan sanayinin gelişimi, yerel ve küresel ekonomik büyümeyi nasıl etkiliyor?

Takım tezgahlarının yan sanayisinde Türkiye daha ilk adımlarını atıyor. Küresel ölçekteki örneklere baktığımızda, yan sanayinin nasıl bir çarpan etkisi yarattığını çok net şekilde görebiliyoruz. Bunun en net örnekleri Güney Kore ve Tayvan. Bu ülkelerin büyük takım tezgahı üreticisi firmaları aslında tüm komponentleri kullanarak montaj işlemini gerçekleştiriyor. Ekipmanların üretimi için kümelenme modeli kurularak alanında ihtisaslaşmış firmalar oluşturulmuş ve ölçek ekonomisine uygun üretim yapabilmeyi başarmışlar. Ülkelerinde üretilmeyen ekipmanlar için ise (CNC kontrol ünitesi) ülke genelinde toplu alımlar ile birim maliyetlerini en aza indiriyorlar. CNC takım tezgahına Türkiye’den sonra başlamış olmalarına rağmen, vazgeçilmeden devam edilen devlet politikaları ve teşvikler sonucunda, Türkiye’nin 8-9 katı hacimde takım tezgahı üretir ve tüm dünyaya satar hale gelmiş durumdalar.

Dünyada en gelişmiş yan sanayiye sahip ülkeleri göz önüne aldığımızda, Türkiye’nin eksik ve geliştirilmesi gereken tarafları neler?

Takım tezgahları üretimi için en gelişmiş olan ülkelere baktığımızda öne çıkan konuların; kümelenme, kümelenme yapısını kontrol eden ve gelişmelerine destek sağlayan Ar-Ge ve bilim enstitüleri, hem mevzuatlar açısından stabilizasyon, eğitim sisteminin üretime ve yüksek teknolojiye odaklı düzenlenmesi, küresel ölçekte kritik önemdeki uzmanlardan sürekli destek alma, denetlenen ve çıktıları kontrol edilen teşvik sistemleri olduğunu görüyoruz. Türkiye’nin tüm bu alanlarda kat etmesi gereken uzun soluklu bir yol var.

“Türkiye takım tezgahı kullanımında dünyada 11’inci, Avrupa’da 3’üncü sırada”

Globalde takım tezgahları sektörünün liderleri hangi ülkeler? Bizim bu ülkelerle rekabetimiz ne seviyede?

Takım tezgahları özelinde; sektörün küresel liderleri üretim, ihracat, ithalat ve kullanım olarak dört ana başlıkta değerlendirilmeli;

  • Üretimde sektörün liderleri; Çin, Japonya ve Almanya. Türkiye üretimde dünyada 17’nci, Avrupa’da 6’ncı sırada.
  • İhracatta sektörün liderleri; Almanya, Japonya ve Çin. Türkiye ihracatta dünyada 15’inci, Avrupa’da 9’uncu sırada.
  • İthalatta sektörün liderleri; Çin, ABD ve Almanya. Türkiye ithalatta dünyada 7’nci, Avrupa’da 3’üncü sırada.
  • Dört ana başlığın en önemlisi olan takım tezgahı kullanımı (yurt içi satış) ülkelerin gelişmişlik endeksi belirlemesinde önemli bir kriter. Kullanımda sektörün liderleri; Çin, ABD ve İtalya. Türkiye kullanımda dünyada 11’inci, Avrupa’da 3’üncü sırada.

Takım tezgahı üretiminde Almanya, Japonya, Çin, Tayvan, ABD ve Güney Kore sektörün büyük bir kısmını elinde bulunduruyor. Ölçek ekonomisi çerçevesinde değerlendirildiğinde rekabet edilmesi çok zor görünüyor. Ancak savunmada olduğu gibi teknolojik özgürlüğümüzü kazanmak için hem takım tezgahlarını hem de komponentlerini üretmek zorundayız.