Sanayisi tekstil ve orman ürünlerine dayanan Şili, 2011 yılında Serbest Ticaret Anlaşması ile gümrük vergilerini kaldırdı. Türkiye ile sorunsuz ve dengeli bir ticaret uygulayan Şili, jeo-stratejik konumu ve bölgesel ilişkileri nedeniyle diğer pazarlara da giriş fırsatı sunuyor.
Latin Amerika’nın önde gelen ekonomilerinden Şili, ekonomik büyüme ve kalkınma başarısı ile tüm dünyaya örnek teşkil ediyor. Bugün 260 milyar doları aşan milli geliri ve coğrafi konumuyla bölgesinde ticaret köprüsü görevi gören ülke, Latin Amerika’da kredi notunu 25 yıl boyunca A’da tutmayı başarabilen tek ülke konumunda.
Şili, ithal ikameci ve sıkı korumacı ekonomik modelleri son 20 yıllık dönemde terk etmiş olan diğer Latin ülkelere (Brezilya, Arjantin örnekleri) kıyasla birçok avantaja sahip bulunuyor. Serbest piyasa ekonomisi modelini uzun yıllar önce benimseyen ve siyasi-ekonomik istikrara sahip olan Şili, tüm dünya ülkeleriyle serbest ve rekabete dayalı ticaret anlayışıyla hareket ediyor. Dış ticaret ülkesi olan Şili’nin ekonomik başarısı, ülkemizde de takdirle karşılanıyor.
Güney Amerika’da en fazla Serbest Ticaret Anlaşması imzalayan ülke olan Şili, bugüne kadar AB, MERCOSUR, Çin Halk Cumhuriyeti, Hindistan ve Güney Kore’nin de aralarında bulunduğu toplam 61 ülkenin yanı sıra çeşitli bölgesel ve uluslararası örgütleri de kapsayan 23 STA imzalamış. Şili bu anlaşmaların da etkisiyle bölgede en iyi işleyen gümrük rejimine sahip bir ülke.
Bir madencilik ülkesi olan Şili’de, bakır fiyatlarında yıllık yüzde 5,9 oranındaki artışın da etkisiyle, 2018 yılında yüzde 4,7 artan bakır ihracatı 36,4 Milyar dolar düzeyine yükselerek en büyük ihraç kalemi oldu. Bununla birlikte, ihracattaki artışa en büyük katkı tarım ve sanayi sektörlerinden geldi, 2018 yılında, yüzde 15’i meyve ihracatındaki artış kaynaklı olmak üzere, tarım ve balıkçılık sektörü kaynaklı ihracat yüzde 13, en büyük artış kağıt ve selüloz sektörü olmak üzere, sınai ürünleri ihracatı yüzde 29 oranında arttı.
Şili’nin ithalatı ise 2018 yılında yaklaşık 74,1 milyar dolar olarak gerçekleşti. Mineral yakıtlar, makine ve aksamları ile otomotiv sanayi, Şili’nin ithalatında başı çeken sektörler olarak göze çarpıyor.
Dünyadaki bakırın yüzde 10’u Şili’de çıkarılmaktadır
Ülke önemli yeraltı zenginliklerine sahip. Örneğin ülkedeki bakır yatakları, dünyada çıkarılan miktarın yüzde 10’unu, iyot ise yarısını teşkil ediyor. Şili ekonomisi esas itibariyle madenciliğe bağlı. Maden ürünleri ülke ihracat gelirlerinin yüzde 80’ini meydana getiriyor. Ülke sanayisi çelik, tekstil ve orman ürünleriyle ilgili.
Türkiye 2018’de yılında Şili’ye 367 milyon dolar ihracat gerçekleştirdi. Şili’ye ihracatımızın yaklaşık yüzde 60’ını demir-çelik, otomotiv ve makine sektörleri oluştururken, ithalatımızda ise; bakır ve bakır mamulleri, kimyasal ürünler ile meyve ve kuruyemişler ilk 3 sırada yer alıyor. Şili’den ithalatımız ise 370 milyon dolar seviyesinde bulunuyor.
Türkiye’den ihraç ürün çeşitleri sınırlı
2011 yılında yürürlüğe giren Türkiye-Şili Serbest Ticaret Anlaşması gereğince iki ülke karşılıklı olarak gümrük vergilerini kaldırdı. Bununla birlikte iki ülkenin ürün yelpazesinin özellikle tarım ürünlerinde benzerlik göstermesi nedeniyle bu ülkeye yönelik ihraç ürünlerimizin çeşitliliğinin kısıtlı olması, coğrafi uzaklık, Türkiye’nin pazarda yeterince tanınmaması, navlun fiyatlarının yüksekliği ve bölge ülkeleri ile rekabette ve lojistikte karşılaşılan dezavantajlar Şili pazarında karşılaşılan başlıca sorunlar olarak göze çarpıyor. Bu nedenle de ülkeye ihracatın potansiyelinin çok altında gerçekleştiği dikkat çekiyor.
Topraklarının dörtte biri ormanla kaplı
Oysa Şili de, tıpkı Türkiye gibi, jeo-stratejik konumu ve bölgesel ilişkileri nedeniyle kendi pazarı yanında diğer pazarlara da giriş fırsatı sunuyor. Latin Amerika’nın yükselen yıldızı ve küresel ticaretteki cazibe merkezlerinden biri olan Şili, tüm gümrük duvarlarını yıkarak ihracatçıları ülkesine davet ederken, ürünlerini dünyanın her yerine ulaştırma konusunda azimli olan Türk ağaç işleme makine sanayicileri için de iyi bir fırsat oluşturuyor.
Şili topraklarının yaklaşık dörtte biri ormanla kaplı ve ormanların çoğu sert tahtalı ağaçlardan meydana geliyor. Latin Amerika’nın en önemli orman ürünlerine sahip ülkelerinden Şili’de, orman sanayi toplam potansiyeli işletecek kadar güçlü değil.
Şili 2012’den bugüne Pasifik İttifakının Üyesi
Şili, Meksika, Peru ve Kolombiya’yla birlikte, 2012 yılında bir bölgesel ekonomik bütünleşme örgütü olan Pasifik İttifakı’nı kurdu. Türkiye de 29-30 Haziran 2013 tarihlerinde Kolombiya’nın Villa de Leyva şehrinde yapılan Bakanlar Toplantısında İttifaka gözlemci üye seçildi.
Aynı zamanda OECD’nin üyesi olan Şili, Pasifik Ötesi Ortaklığı (Trans-Pacific Partnership) girişimine de üye.
Ülke en fazla ABD ile ticaret yapıyor. Bununla birlikte Latin Amerika ülkeleri, Japonya ve Avrupa ülkeleriyle ticari münasebetlerini geliştirmeye çalışıyor.
Şili gelişmiş bir demiryolu ve karayolu ağına, oldukça ileri seviyede havayolu hizmetine sahip bir ülke. Demiryolu sisteminin yüzde 80’i devlete ait.
Türkiye Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan Latin Amerika ülkesi
Şile ile Türkiye arasındaki siyasi ilişkiler, Osmanlı İmparatorluğu zamanında, 1913 yılında Madrid’de imzalanan Konsolosluk İlişkileri Protokolü ile başladı. Bunu, 30 Ocak 1926’da akdedilen Dostluk ve İşbirliği Anlaşması izledi. Şili, bu anlaşma ile yeni Türkiye Cumhuriyeti’ni ilk tanıyan Latin Amerika ülkesi oldu. Santiago’da diplomatik temsilciliğimiz ilk defa Elçilik düzeyinde 1930 yılında açılırken, 1954 yılında Büyükelçilik düzeyine çıkarıldı. Ankara’daki Şili Elçiliği de 1940 yılında açılırken, ilk Şili Büyükelçisi ise 1957 yılında atandı.
Şili siyasi geçmişinde oldukça istikrarsız dönemler geçirmiş, bağımsızlığına kavuşmak için önemli mücadeleler vermiş bir ülkedir.
Çeşitli kaynaklardaki bilgilere göre, Kuzey Şili 1536-40 yılları arasında İspanyollar tarafından fethedilinceye kadar İnkaların idaresindeydi. İspanyollar 1541’de bugünkü başkent Santiago şehrini kurarak Şili’yi bir sömürge haline getirdiler. Fransa ve Amerika’daki ihtilaller önce reform, sonra bağımsızlık hareketlerine sebep oldu. Napolyon’un 1808’de İspanya’yı istila etmesi ayaklanma için fırsat sağladı. 1810-18 yılları arasındaki mücadeleden sonra Şili İspanya’dan bağımsızlığını elde etti.
1879’da kuzeydeki zengin nitrat yatakları üzerindeki Bovliya ve Peru ile anlaşmazlık Pasifik Savaşıyla neticelendi. 1884’te Bolivya ve Peru mağlup olunca, zengin maden yatakları Şili’ye kaldı. 50 yıldan fazla bir süre boyunca, Arjantin’le sınır anlaşmazlıkları 1902’ye kadar devam etti.
Şili Birinci Dünya Harbinde tarafsız kaldı ama İkinci Dünya Harbinde Japonya’ya savaş ilan etti. Aynı yıl Temmuz ayında kurucu üye olarak Birleşmiş Milletler Teşkilatına katıldı. 1964’te işbaşına gelen hükümet yabancılara ait madenleri devletleştirdi. 1970’te başkan olan Salvador Allende, devletleştirme hareketlerini hızlandırdı. Ancak ekonomi daha da kötüleşti. Şili grevler ve terör ülkesi haline geldi. 1973’te Şili Silahlı Kuvvetleri darbeyle iş başına geçti. Askeri idare 1983 senesine kadar devam etti. General Pinochet’in 1980 Anayasasına göre 1989 senesine kadar Şili Devlet Başkanı olarak kalması kabul edildi.
Okyanus ve çölün buluştuğu ülke
Amerika kıtasının güneybatı kıyısında yer alan bağımsız bir devlet olan Şili, batıda ve güneyde Pasifik Okyanusu, doğuda Arjantin, kuzeydoğuda Bolivya ve kuzeyde Peru ile komşudur.
Pasifik kıyısı boyunca 4200 km uzanan Şili, batıda Okyanus ve doğuda And Dağlarının yüksek tepeleri arasında kalmakta olup, ortalama 180 km’lik bir genişliğe sahiptir. Ülke birbirinden oldukça farklı üç bölgeye ayrılır: Kuzey Şili, Orta Şili ve Güney Şili.
Kuzey Şili, Peru sınırından La Serena şehrine kadar uzanır. Bu bölgede dünyanın en kurak yerlerinden biri olan Atacama Çölü ve ülkenin en yüksek noktası olan Ojos del Salado Tepesi (6880 m) bulunur.
Orta Şili, La Serena şehrinden Chiloé Adasına kadar uzanmakta olup, ülkenin en önemli bölgesidir. Büyük kısmı Santiago ve Oncepción arasında yer alan merkezi vadidir. Temuca şehrinin güneyinde çok sayıda göl ve volkanlar mevcuttur.
Güney Şili, Chiloé Adasından Amerika’nın en güneyde kalan noktası Horn Burnuna kadar uzanır. Burası büyük ölçüde fiyordlu ve dağlık bir bölgedir.
Şili’de iklim bölgelere göre oldukça büyük farklılıklar arz eder. Kuzey Şili’de iklim oldukça kurak olup, Atacama Çölüne hemen hemen hiç yağmur düşmez. Çöl şartları güneye doğru Calderaya kadar devam eder. Yağış miktarının 141 mm olduğu La Serena’dan itibaren güneye doğru yağış süratle artar. Valdivia’da yıllık yağış miktarı 2707 mm’ye ulaşır. Maksimum yağış BahiaFelix’te 5380 mm olup, Güney Şili dünyanın en fazla yağış alan yerlerinden biridir. Bölgede soğuk ve nemli bir iklim hüküm sürer. Yıllık ortalama sıcaklık kuzeyden güneye doğru her 10° lik enlem aralığında 4°C düşer. Bu yüzden kuzey sınırında 18°C olan ortalama sıcaklık güney sınırında 6°C’ye düşmektedir.
Nüfus ve sosyal hayat
13 milyon 590 bin nüfuslu Şili’nin büyük çoğunluğu (yüzde 81) şehirlerde yaşar. En büyük şehir 3,5 milyon nüfuslu Büyük Santiago olup, diğer önemli şehirleri, Vinaedel Mor, Valparaiso ve Concepción’dur.
Halkın yüzde 66’sını İspanyollarla yerlilerin birleşmesinden meydana gelen melezler, yüzde 25’ini İspanyollar, yüzde 5’ini yerliler teşkil eder. Ayrıca merkezi vadinin güneyinde birçok Alman, Santiago-Valparaiso bölgesinde de bir miktar İtalyan, İngiliz ve Fransız vardır.
Şili’de İspanyolca konuşuluyor. Yaklaşık nüfusun yüzde 95’i Katolik. Şili’de 7 ila 15 yaşı arasındaki bütün çocuklar için öğrenim mecburi. Okuma-yazma oranı yüzde 90. Yüksek tahsil devlete ait iki üniversitede ve beş özel üniversitede yapılıyor.
Şili’nin 2019 yılında yüzde 3 büyümesi bekleniyor
Şili Sanayiciler Federasyonu (SOFOFA) 2019 yılı büyüme beklentisini yüzde 3-yüzde 3,5 olarak açıkladı. Devam eden yapısal reformlara (vergi reformu, sosyal güvenlik ödemeleri sistemine ilişkin süreç gibi) ilişkin yasal süreçteki belirsizliğin, daha önce yüzde 3,9 olarak açıklanan beklentinin aşağıya çekilmesinde etkili olduğu belirtiliyor. Öte yandan 2019 yılına ilişkin Şili Merkez Bankası büyüme beklentisini, yüzde 3,25-4,25 olarak açıklarken, Şili Maliye Bakanlığının büyüme tahmini yüzde 3,5 düzeyinde bulunuyor.
Şili’ye ağaç işleme makineleri ihracatında gerileme
Türk ihracatçıları 2018 yılında Şili’ye 610 bin dolarlık ağaç işleme makineleri ihracatı gerçekleştirdi. 2017 yılında 1 milyon 74 bin dolarlık başarılı bir performans yakalayan ihracatın 2018 yılında yıllık bazda yaklaşık yüzde 43 gerilediği dikkat çekti. Bu durumun büyük oranda Şili’nin toplam ağaç işleme makineleri ithalatındaki gerileme ile ilişkili olduğu gözlenirken, ülkenin toplam ithalatı 37 milyon 432 bin dolardan 33 milyon 110 bin dolara geriledi. Aynı dönemde Türkiye’nin toplam ağaç işleme makineleri ihracatı yüzde 22 artarak 83 milyon 821 bin dolardan 102 milyon 538 bin dolara yükseldi.
